براساس آیات و روایات، اگر افرادی پیدا شوند که آگاهانه دست به خودکشی بزنند، از آنجایی که برخلاف اوامر الهی، حیات خود را سلب کرده اند، بی ایمان از دنیا خواهند رفت. به این ترتیب می توان نتیجه گرفت که ضمانت اجرای خودکشی در شریعت اسلام امری اخلاقی، درونی و دینی است و همین امر باعث گردیده که در طول تاریخ، آمار خودکشی در بین مسلمانان نادر بوده و قابل مقایسه با آمار خودکشی سایر ملل نباشد.۲۷ اما به هرحال همواره عده ای از مسلمانان نیز یافت شده اند که عمل خودکشی را انجام داده اند. بنابراین دانستن حکم فقهی این قبیل خودکشی ها بسیار مهم است.

به طور کلی از دیدگاه فقهی <جنایت برخود> به دو نوع تقسیم می شود:

ـ جنایت برخود به صورت عمد،

ـ جنایت برخود به صورت غیرعمد.

۱) جنایت برخود به صورت عمد

هرگاه کسی عمدا مرتکب قتل خود شود و به اصطلاح خودکشی و انتحار کند، نه دیه بروی تعلق می گیرد و نه کفاره و این مسئله مورد اتفاق همه فقهای شیعه است. اما از اهل سنت، <محمدبن ادریس شافعی> (متوفی ۲۰۴ .ق) معتقد است که کفاره تعلق می گیرد و آن را از میراث (ترکه) فردی که خودکشی کرده می دهند. دلیل شیعه در این مورد، اصل برائت ذمه است، زیرا اشتغال ذمه به دلیل نیاز دارد. (شیخ طوسی: خلاف، ج ۳، ص ۱۴۸) اگر گفته شود دلیل اشتغال، آیه شریفه <و من قتل مومنا خطا فتحریر رقبه...>

[یعنی: و هرکس مومنی را به صورت خطایی به قتل رساند پس باید برده ای را آزاد کند (آیه ۹۲ سوره نساء) ] است چرا که اطلاق این آیه، قتل نفس خود را هم شامل می شود؛ در پاسخ گفته می شود: این اطلاق منصرف است به کشتن فرد دیگری و شامل خودکشی نمی گردد. پس انصراف۲۸ مانع تمسک به اطلاق آیه است.۲۹

۲) جنایت برخود به صورت غیرعمد

چنانچه جنایت برخود به صورت خطا انجام پذیرد، مثلا کسی از فراز درخت یا کوهی فرو افتد یا مواد منفجره دردستش منفجر شود و به سبب این قبیل حوادث، مقتول یا مجروح گردد، خونش به هدر رفته و <عاقله>۳۰ (بستگان ذکور نسبی پدری یا پدری و مادری) مسئول دیه او نمی باشند. <ابوحنیفه نعمان بن ثابت> (متوفی ۱۵۰.ق) و یارانش و همچنین <شافعی>، <ربیعه>، <مالک بن انس> (متوفی ۱۷۹.ق) و <ثوری> همه برهمین عقیده اند. اما کسانی هم گفته اند که در این مورد، دیه برعهده عاقله است و اگر کسی به خطا دست خود را قطع کند، عاقله دیه دست او را به وی می دهند. همچنین هرگاه به سبب سانحه ای، فردی خود را به هلاکت افکند، عاقله او دیه وی را به وارثانش می دهند و <اوزاعی>، و <احمدبن حنبل> (متوفی ۲۴۱ .ق) و <اسحاق> براین عقیده اند.

البته دلیل شیعه در این مورد برعدم ضمان عاقله، اصل برائت ذمه است، زیرا برای مسئولیت عاقله در این مورد، دلیل معتبری وجود ندارد. مضافا اینکه روایت شده است: عوف بن مالک اشجعی در یکی از جنگ ها، شمشیری را به سوی یک مشرک پرتاب کرد که به خطا، خود عوف را به قتل رساند. یاران پیامبر(ص) از نماز خواندن برجنازه وی امتناع ورزیدند و گفتند که جهاد عوف باطل است. چون پیغمبر از این ماجرا آگاهی یافت، فرمود: <عوف، مجاهد و شهید مرده است.> در این مورد، اگر دیه برعهده عاقله بود قطعا پیامبر در موضع حاجت به بیان، سکوت نمی فرمود و حکم را صریحا ذکر می کرد. (شیخ طوسی: خلاف، ج ۳، ص ۱۴۳، مسئله ۱۰۷)۳۱

البته علت امتناع یاران پیامبر(ص) از خواندن نماز برجنازه عوف بن مالک این بود که از نظر فقهی، شرکت در مراسم عزاداری کسی که خودکشی کرده است، اگر به منزله تایید و تصدیق یا ترویج عمل او باشد جایز نیست، اما چنانچه تایید و تصدیق یا ترویج خودکشی نباشد بدون اشکال می باشد.