- ترک فعل :

مواردی وجود دارد که قانون گذار از نظر حفظ نظم عمومی برای افراد تکالیفی معین می کند که عدم انجام آنها جرم شناخته شده است . در این حالت جرم عبارت است از عدم انجام تکالیف محوله قانونی مثل شوهری که نفقه همسر خود را نپردازد و یا شخصی که ناظر یر غرق شدن دیگری است و هیچ کاری برای نجات وی انجام نمی دهد . برخی گفته اند که ترک فعل یک امر عدمی است و از عدم فقط عدم بوجود می آید یا وجود نمی تواند از عدم بوجود آید و در مواردی که امر عدم رفتار فیزیکی امری را تشکیل می دهد در قانون به آن تصریح شده است و این نشان می دهد که تحقق جرم یا ترک فعل یک قاعده عمومی نیست و قاعده عمومی آن است که جرم در قالب فعل مثبت انجلم می گیرد .

شرایط ترک فعل :

الف) باید تعهد و التزامی قانونی یا قراردادی برای ترک کننده فعل وجود داشته باشد تا بتوان وی را مرتکب جرم دانست . مثلاً دایه بر حسب قرارداد وظیفه   دارد که کودک را نگهداری نماید اما اگر شخص عادی که در کنار خیابان عبور می کند و شخص را در حال غلتیدن در خون می بیند و به او کمک نمی کند ، مسئولیتی برای قتل ندارد .

2- ترک فعل از جهت ارادی بودن هیچ تفاوتی با فعل مثبت ندارد . بنابراین ترک فعل نیز باید ناشی از اراده باشد ، بنابراین پرستاری که تحت تأثیر نیروی قاهره یا اجبار مادی دارو به بیمار نمی دهد مرتکب جرم نشده است اما فقدان اراده زمانی تحت تأثیر دارد که نسبت به اراده و اختیار قبلی نباشد . یعنی شخص وضعیتی را پیش بینی می کند اما به آن توجهی نمی کند که در اثر این بی توجهی اراده خود را از دست می دهد . در این صورت شخص با اراده محسوب می شود . ( الامتناع بالاختیار لا ینا فی الاختیار ) .

3- فعل ناشی از ترک فعل :

علاوه بر جرایم انجام شده از راه عمل و جرایمی که نتیجه خودداری از عمل ، گاه جرایم علاوه بر جرایم انجام شده از راه عمل به خاطر خودداری از عمل است . این جرم شباهت زیادی به جرم انجام عمل دارد چون نتیجه ای است که از عمل شخص حاصل می شود . این جرم از حقوق فرانسه اقتباس شده است و ناشی از مثل معروف که « اگر کسی قادر به رفع خطر باشد و کوتاهی نماید عصیان کار است » می باشد .

از جمله مصادیق فعل ناشی از ترک فعل ماده 633 ق.م.اسلامی است که مقرر می دارد هر گاه کسی شخصاً یا به دستور دیگری طفل یا شخصی را که قادر به محافظت خود نمی باشد در محلی که خالی از سکنه است رها نماید به حبس از 6 ماه تا 2 سال یا جزای نقدی از سه میلیون تا دوازده میلیون ریال محکوم خواهد شد و اگر در آبادی و جایی که دارای سکنه است رها کند تا نصف مجازات مذکور مجازات خواهد شد و چنانچه این اقدام باعث وارد آمدن صدمه یا آسیب یا فوت شود و رها کننده علاوه بر مجازات فوق حسب مورد به قصاص یا دیه یا ارش محکوم خواهد شد که در اینجا صرف رها کردن طفل یا فرد عاجز از نظر قانونگذار جرم است .

4- فعل معنوی :

رفتار فیزیکی غالباً در قالب حرکت عضو مادی انجام می گیرد مانند شلیک اسلحه یا … . ممکن است فعل معنوی نیز رفتار فیزیکی جرم قرار گیرد اما این افعال نیز همان افعال مادی هستند که اثر معنوی دارند مانند اینکه شخص خبر ناگواری به دیگری بدهد در حالی که می داند دچار عارضه قلبی است و ارائه این خبر ممکن است موجب مرگ وی شود و قصد قتل وی را نیز بنماید .

5- داشتن و نگهداری :

از دیگر مصادیق رفتار مجرمانه عنصر مادی داشتن و نگهداری است . منظور از داشتن این است که شخص شیئی ممنوعه را در اختیار خود داشته و یا عملاً در اختیار افراد تحت سرپرستی خود قرار دهد ، ظاهراً فعلی صورت نمی گیرد و واکنش مثبت یا منفی به وقوع نمی پیوندد ولی عملی در گذشته صورت گرفته و تداوم دارد و قانونگذار نیز داشتن و نگهداری برخی اشیاء را می شناسد و دارنده آن را مستوجب کیفر می داند که می توان به برخی از مصادیق آن در ذیل اشاره کرد :

جرم نگهداری اشیاء مخالف عفت و اخلاق عمومی موضوع ماده 640 ق.م.اسلامی یا نگهداری اسله غیر مجاز برابر ماده 45 مجازات مرتکبین قاچاق مصوب 1312 « مقصود از قاچاق اسلحه وارد کردن آن به مملکت و یا صادر کردن آن یا خرید و فروش یا حمل و نقل یا مخفی کردن یا تگه داشتن آن است در داخل مملکت » . از جمله موارد دیگر می توان به نگهداری بدون مجوز اجناس دخانیه ، نگهداری بذر و کشت خشخاش اشاره کرد .

6- گفتار مجرمانه :