گذشته از دلیل عقلی، دلایل شرعی متعددی نیز در جواز این نوع تجسّس وجود دارد. علاوه بر ادلّه عام وجوب حفظ نظام، ادلّه خاصی نیز در این خصوص وجود دارد، از جمله آیة چهارم سورة منافقون که پیامبر را از منافقان برحذر داشته است. در شأن نزول این آیه گفته‌اند که زیدبن ارقم از عبداللّه‌بن اُبی، سرکرده منافقان مدینه شنید که وی قصد دارد پس از ورود به مدینه، پیامبر   (ص)را از آنجا بیرون کند، از این‌رو، زید به پیامبر خبر داد و حضرت در حق وی دعا کرد.35

علاوه بر این، آیاتی مانند آیه 60 سورة انفال که مؤمنان را به تجهیز نظامی در برابر دشمنان خدا فرمان داده است، می‌تواند شامل تجهیز قوای اطلاعاتی برای مقابله با حمله‌های دشمن باشد.همچنین ظاهر آیه «إن جاءکم فاسق بنبأ فتبینوا» از اعتماد به خبر فاسق بدون تجسّس منع می‌کند و اینکه در مقام عمل، باید از چیزی که خبر داده است، تفحص و تجسّس صورت گیرد.

در آیه دیگری تبیین و تفحص از حال مشرکانی که لشکر اسلام با آنها وارد جنگ می‌شود واجب شده است تا مبادا کسی که مستحق قتل نیست، ‌کشته شود. «یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا إِذا ضَرَبْتُمْ فِی سَبِیلِ اللَّهِ فَتَبَیَّنُوا وَ لا تَقُولُوا لِمَنْ أَلْقى‏ إِلَیْکُمُ السَّلامَ لَسْتَ مُؤْمِناً تَبْتَغُونَ عَرَضَ الْحَیاةِ الدُّنْیا فَعِنْدَ اللَّهِ مَغانِمُ کَثِیرَةٌ کَذلِکَ کُنْتُمْ مِنْ قَبْلُ فَمَنَّ اللَّهُ عَلَیْکُمْ فَتَبَیَّنُوا إِنَّ اللَّهَ کانَ بِما تَعْمَلُونَ خَبِیراً» (نساء: 94).

در تفسیر این آیه گفته‌اند که در غزوه‌ای که پیامبر اسلام با اهل فدک داشت، همه آنها فرار کردند، جز مرادس بن نهیک که اسلام آورد. در توصیف این غزوه گفته‌اند که وقتی لشکر اسلام به فدک حمله کرد گوسفند مرادس به کوه فرار کرد. او به دنبال گوسفند از کوه بالا رفت و در حالی‌که «لا إلهَ إلّا اللّه محمّدٌ رَسُولُ اللّه» می‌گفت از کوه پایین آمد، ولی اسامةبن زید او را کشت و گوسفندش را گرفت. پیامبر   (ص)بعد از اطلاع از این ماجرا این آیه را تلاوت کرد و از اسامة قسم گرفت که هرگز کسی را که شهادتین می‌گوید، نکشد.

از ظاهر آیه چنین بر می‌آید که استدلال اسامة در کشتن او این بوده که او از ترس جانش اسلام دروغین آورده است. بنابراین، آیه از طرفی بر این دلالت دارد که تجسّس در ایمان کسی که شهادتین می‌گوید و تفص از اینکه آیا او واقعاً به گفته‌اش معتقد است یا نه، جایز نیست، بلکه باید اخذ به ظاهر کرد. از طرف دیگر، آیه بر وجوب تفحص و احتیاط در اقداماتی که ضرر زدن به دیگران است، مانند قتل دلالت دارد تا مبادا ضرری به بی‌گناهی برسد.36 فقها در بیان مسائل جنگ یکی از مستحبات و وظایف امیر لشکر اسلام را فرستادن طلایع و تجسّس از اخبار کفار دانسته‌اند.37

در سیره جنگی پیامبر اکرم   (ص)نیز مصادیق متعددی از تجسّس وجود دارد. حضرت علی  (ص)داستانی از پیامبر اکرم   (ص)نقل می‌کنند که پیامبر به ایشان و زبیر و مقداد امر کردند که به مکانی بروند. در آنجا زنی در کجاوه می‌بینید که نامه‌ای با خود دارد. آن نامه را از او بگیرید. حضرت می‌فرماید ما راه افتادیم و به آن نقطه رسیدیم و زنی را در کجاوه یافتیم.گفتیم نامه‌ای را که همراه داری بده. گفت: نامه‌ای ندارم. حضرت می‌فرماید: من گفتم یا نامه را می‌دهی یا تو را تفتیش کنیم؟ زن نامه را از لابه‌لای گیسوانش درآورد. نامه را خدمت پیامبر   (ص)آوردیم. نامه‌ای بود از حاطب‌بن ابی بلتعه به گروهی از مشرکان که در آن اطلاعاتی درباره پیامبر به آنها داده بود.38

از دیگر موارد امر پیامبر به تجسّس، فرستادن عبدالله بن أبی حدرد برای تجسّس در جریان قتل رفاعة بن قیس جشمی؛ فرستادن سعیدبن زید به معرنیین، عاصم‌بن ثابت را به مکه،39  فرستادن عبداللّه بن جَحْش همراه با هشت تن از مهاجران برای کسب اطلاعات دربارة دشمن، پیش از جنگ بدر؛ گسیل داشتن افرادی به بدر برای تجسّس از قافله قریش ده شب پیش از حرکت لشکر اسلام؛ فرستادن علی  (ع)و زبیربن عوم و شماری دیگر به اطراف چاه‌های بدر برای کسب اخبار و نیز گردآوری خبر برای پیامبر در این جنگ؛ ارسال بسیسه (یا بسبسه) به منطقه بدر برای تجسّس از کاروان ابوسفیان؛ فرستادن انس و مؤنس، فرزندان فضاله، در جنگ احد برای تفتیش از لشکر قریش؛ باقی ماندن عباس‌بن عبدالمطلب در مکه به درخواست رسول اکرم   (ص)برای آگاه ساختن ایشان از اخبار قریش و موارد متعدد دیگر.40

در سیره حضرت علی  (ع)نیز موارد زیادی از تجسّس درباره دشمن گزارش شده است. بعد از جنگ صفین و جدا شدن خِرّیت بن راشد ناجی و یارانش از حضرت علی  (ع)و پراکنده‌شدن آنان در شهرها، حضرت به کارگزاران خود دستور داد که در هر ناحیه جاسوسانی برای آنان بگمارند و اخبار ایشان را به حضرت گزارش دهند.

در پاره‌ای موارد امیرالمؤمنین  (ع)به کارگزارانش امر کرده است که در مورد اشخاص منافق و مشکوک، شدت عمل داشته باشند، از جمله در عهدنامه حذیفةبن یمان، حاکم مداین و در عهدنامه قیس‌بن سعد انصاری کارگزار مصر. همچنین در برخی موارد، حضرت شخصاً اطلاعاتی دربارة اشخاص مشکوک و منافق فراهم می‌آوردند و به پیامبر اکرم   (ص)می‌رساندند.41 معاویه بعد از شهادت امام علی (ص) ، دو نفر را به جاسوسی در کوفه و بصره گماشت. امام حسن  (ع)از ماجرا آگاه شد و بی‌درنگ فرمان داد هر دو را دستگیر و اعدام کنند.