افزون بر ‌این، قواعد اخلاقی در پزشکی هم جایگاه والایی دارد که نمی‌توان آن را نادیده گرفت و سوگندنامه بقراط خود گواه ‌این مدعاست. با‌ این همه رشته حقوق پزشکی رشته‌ای نوپاست که با مطرح شدن مسائل پزشکی نوین توجه بدان جدی‌تر می‌نماید؛ گرچه در گذشته، تلاش‌های پراکنده‌ای در قالب کتاب‌هایی مانند فقه الطب یا الطب النبوی و مانند آن انجام شده است که مباحث آن بیشتر آمیزه‌ای از اخلاق، فقه و پزشکی است، ولی پیشرفت‌های پزشکی نوین در عرصه‌های مختلف مانند پیوند اعضا، تلقیح مصنوعی و قراردادهای اجاره رحم، ژنتیک و آزمایش‌های ژنتیکی و جایگاه آن در نظام کیفری، شبیه‌سازی انسان و مانند آن پرسش‌هایی را فراروی پژوهشگران قرار داده که ابعاد گوناگون دارد و با حوزه‌های متعدد در پیوند است و پاسخ بدان کار تخصصی دقیقی را می‌طلبد و باید به بازنگری پرداخت و دیگر نباید به قالب‌های سنتی محدود ماند.  ‌

آنچه گذشت به لحاظ نظری بود؛ اما‌این بازنگری در عرصه عمل هم تأثیرات بسیاری برجای خواهد گذارد. توجه به‌ این نکته ضروری است که دعاوی مطرح در حقوق پزشکی از اهمیت بالایی برخوردار است و کوچک‌ترین غفلت و خطای پزشک یا دست‌اندرکاران پزشکی، ممکن است زیانی بس عظیم به بار آورد یا حتی ممکن است به مرگ بیمار بینجامد و چه در عرصه داخلی و چه در عرصه خارج پرونده‌های ‌این چنینی کم نیست و به یک مورد پرونده تزریق خون‌های آلوده پایان نمی‌پذیرد.  ‌

بشر حق دارد در اجتماع آزاد زندگی كند، از آزادی‌های مصرح در قانون اساسی و قوانین عادی كشورش برخوردار باشد، و حق دارد كه از انواع عدالت اقتصادی، سیاسی، اجتماعی و فرهنگی بهره‌مند شود. امیرالمومنین (ع) پیوسته می‌كوشید كه این حقوق را برای شهروندان فراهم كند، و همه نگرانی و دغدغه‌اش آن بود كه افراد كم‌خرد و تبهكاری زمام امور مردم را در چنگال قدرت خود گیرند و آزادی و عدالت‌ها را از میان بردارند:

ـ باید كار مردم در حقّ در نزد تو یكسان باشد (نهج‌البلاغه، نامه 59، ماده هفت اعلامیه جهانی حقوق بشر(.

ـ بدانید كه مردم، در حق، نزد ما یكسان و برابر می‌باشند (همان، نامه 70(

در عهدنامه‌ای به محمدبن ابی‌بكر هنگامی كه او را والی مصر می‌كند، می‌نویسد: «بال فروتنی خود را در زیر پای مردم بگستران. با آنان به نرمی رفتار كن و به ایشان روی خوش نشان بده، و نگاه كردن از روبرو و از گوشة چشم را در میان همگان به یكسان تقسیم كن، تا بزرگان در گرایش بیدادگرانة تو به سود خودشان طمع نورزند، و ناتوان از دادگری تو دربارة خویش ناامید نگردند!

امیرالمؤمنین علیه‌السلام به خوارج، كه از سرسخت‌ترین مخالفان عقیدتی و سیاسی او بودند، می‌فرماید: «شما نزد ما سه حقّ دارید:

1ـ آمدن به مسجد [برای عبادت و اظهارنظر و عقیده و اندیشه]؛

2ـ گرفتن سهمتان از بیت‌المال؛

3ـ شمشیرنكشیدن به رویتان تا هنگامی كه به روی ما شمشیر نكشیده‌اید.» (طبری، تاریخ‌الرسل و الملوك، ص 3362)

بدین‌وسیله امیرالمؤمنین علیه‌السلام آزادی، عدالت و امنیت را برای مخالفان خود تضمین می‌كند، و آن‌را جزو حقوق آنان به شمار می‌آورد

امیرالمؤمنین علیه‌السلام در عهدنامه‌ای كه به مالك‌اشتر می‌نویسد، به وی یادآوری می‌كند كه مردم آن سرزمین یا برادر دینی تو هستند، یا همنوع تو در آفرینش، تو باید همگان را مشمول مهربانی و رأفت خود سازی:

«دلت را در لابلای مهربانی با مردم و دوستی به آنان، و ملاطفت نسبت به ایشان بپوشان؛ مبادا بر مردم جانوری درنده باشی كه خوردنشان را غنیمت شماری؛ زیرا جز این نیست كه مردم بر دو گونه‌اند: یا برادر دینی تو هستند، یا همانند تو در آفرینش؛ لغزش‌ها از آنان سر می‌زند، و به آسیب‌ها دچار می‌گردند، به عمد یا به سهو كارهایی از دست آنان بیرون می‌آید، از گذشت و بخشایش خود آنان را بهره‌مند كن، چنان كه دوست داری خدا گذشت و بخشایش خود را بهرة تو كند.» (همان، نامه 53(

امام در اینجا نمی‌گوید: مهربانی و دوستی و گذشت و بخشایش خودت را شامل تنها برادران دینی خود كن، و با غیر مسلمانان چنین رفتار مكن، بلكه حكمی كلی می‌دهد كه شامل همة مردم می‌شود. از جمله حقوق غیرمسلمانان كه باید آزادانه از آن استفاده كنند؛ یعنی عمل به آیین و اندیشیدن در اعتقادات خویش، و اظهاركردن اندیشه و اعتقاداتشان می‌باشد

آنگاه به توضیح و تبیین اهمیت حقوق و از همة آنها مهمتر، حق متقابل شهروند و والی می‌پردازد و رعایت آنها را فریضه‌ای می‌داند كه خدا بر همگان واجب كرده است. در توضیح این مهم می‌فرماید كه رعایت حق بر كسی واجب نمی‌شود، مگر آنكه حق آن كس نیز به‌جا آورده شود، و از همة آنها بزرگتر: حق سرپرست بر شهروند و حق شهروندان بر سرپرست؛ فریضه‌ای است كه خدا برعهدة هر یك به سود دیگری گذاشته و رعایت آن را نظامی برای همبستگی آنان و وسیله‌ای برای سرفراری و نیرومندی دین‌شان قرار داده است. سپس می‌فرماید:

در همان سخن، حق و وظیفه را متقابل و همسنگ می‌بیند و هیچ‌كس، حتّی خدا هم بی‌آنكه تعهدی به گردن گیرد، یك سویه حقّ خود را اعمال نمی‌كند: «حقّ به سود هیچ‌كس به جریان نمی‌افتد مگر اینكه تعهّد و تكلیفی هم بر عهدة او به جریان اندازد، و تكلیفی بر عهدة كسی نمی‌نهد مگر اینكه به سود وی جریان یابد. اگر كسی دارای موقعیتی بود كه حق تنها به سود او جریان یابد و تعهدی نیز بر عهدة او نگذارد، آن‌كس تنها خدای سبحان است نه كسی از آفریدگان او، به آن جهت كه قدرت او بر بندگانش سایه افكنده است و عدالت در همة فرمانهایش جریان دارد، لیكن خدا نیز حق خود را فرمانبرداری بندگانش قرار داده است، و در برابر پاداش چند برابر به آنان تعّهد كرده است..

امیرالمؤمنین علیه‌السلام حق را در همه چیز و برای همگان می‌بیند و آن را در وصف و در اجرا چنین بیان می‌كند: «والحق اوسع الاشیاء فنی التواصف و اضیقها فی التناصف: حق در وصف‌كردن دامنه‌ای گسترده‌تر از هر چیزی دارد، و در انصاف‌‌دادن و به اجرادرآوردن از همه چیز تنگ دامنه‌تر است.» (همان، خطبه.205

امام علی علیه‌السلام نیز با فراهم‌كردن همین زمینة پرواپیشگی، مسئولیت‌ها و وظایف و حقوق انسان‌ها در برابر همه چیز و همه كس را یادآوری می‌كند: «خدای را دربارة [رعایت حقوق] بندگان و سرزمین‌های او پروا گیرید، زیرا شما حتّی در برابر سرزمین‌ها و چارپایان هم مسئولیت دارید و مورد بازخواست قرار می‌گیرید.» (نهج‌البلاغه، خطبه (167

از آنجا كه بشر پیوسته به دنبال منافع كنونی و مصالح آیندة خویش است، و می‌خواهد قوانین و قراردادهای اجتماعی را به سود خویش تفسیر و تعبیر كند و به اجرا درآورد، قرآن و رسول خدا صلی‌الله علیه و آله و سلم، و امیرالمؤمنین علیه‌السلام پیش از یادآوری هر حقی و قانون و قراردادی، بشر را به پرواگرفتن از خدا و توجه به حقوق دیگران فرامی‌خوانند؛ چنان كه پروردگار در سرآغاز سورة نساء كه حقوق زن و یتیم و احكام ارث را بیان می‌كند، برای اینكه نشان دهد همة این احكام قراردادهای اعتباری میان بشرها در شرایط اجتماعی این جهانی است، با سفارش به تقوا، می‌آموزد كه آفرینش شما، چه زن و چه مرد، از یك گوهر است، و از نظر خلقت همه مساوی هستید:

«یا ایها الناس اتقوا ربكم الذی خلقكم من نفس واحده و خلق منها زوجها و بثّ منهما رجالا كثیرا و نساء و اتقوا الله الذی تساء‌لون به و الارحام ان الله كان علیكم رقیبا: ای مردم، همان پروردگارتان را پروا گیرید كه شما را از یك گوهر آفرید، و همسرش را نیز از همان گوهر آفرید، و مردان و زنان بسیاری از آن دو [بر روی زمین] بپراكند، و خدایی را پروا گیرید كه به سبب [به یاری] او پیوسته از یك‌دیگر درخواست می‌كنید، و به‌وسیلة خویشاوندان [نیز از هم درخواست می‌كنید] بی‌گمان خدا همیشه بر شما دیده‌بان است.» (سوره نسا/1(

پس از فراهم‌ساختن چنین زمینه‌‌ای از پرواپیشگی و توجه‌دادن و آگاه‌شدن از یگانگی و برابری در آفرینش بشر است كه خداوند احكام اجتماعی را بیان می‌كند